Chi Tử ( Hạt Dành Dành )
Hạt dành dành ( Dược Liệu Chi tử ) là một vị thuốc nam quý có nhiều công dụng, được dùng nhiều trong y học cổ truyền. Ở bài viết này xin giới thiệu tới các bạn một số bài thuốc thông dụng có vị chi tử.
Hạt dành dành còn có tên gọi khác là chi tử, sơn chi tử (Chi tử là một vị thuốc nam được chế biến từ quả dành dành phơi khô, đây là vị thuốc nam được dùng nhiều trong đông y).
Tên khoa học
Gardenia jasminoides Ellis. Thuộc họ cà phê
Mô tả
Các bạn xem hình ảnh cây dành dành phía dưới.
Khu vực phân bố
Cây dành dành thường mọc hoang ở các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta như: Sơn La, Hòa BÌnh, Vĩnh Phúc, Tuyên Quang… Ngoài ra ở đồng bằng một số tỉnh có trồng cây này làm thuốc và làm cảnh vì cây có hoa rất đẹp.
Bộ phận dùng
Quả là bộ phận được sử dụng để làm thuốc.
Cách chế biến và thu hái
Thu hái: Cây dành dành ra hoa vào tháng 4, đậu quả vào tháng 8 hàng năm. Thời điểm thu hái quả dành dành là vào tháng 10, tháng 11.
Chế biến: Có 2 cách chế biến là phơi khô và sao vàng với 2 công dụng khác nhau.
- Phơi khô: Có tác dụng thanh nhiệt, giải độc
- Sao vàng: Có tác dụng hạ hỏa, cầm máu
Thành phần hóa học
Trong hạt có chứa: gacdenin, manit, tinh dầu, tanin, chất peclin.
Cây dành dành có hoa
Tính vị
Hạt dành dành có vị đắng, tính hàn, vào 3 kinh tâm (tim), phế (phổi), can (gan).
Công dụng của hạt dành dành (Dược liệu chi tử)
Theo y học cổ truyền hạt dành dành (vị thuốc chi tử) có một số công dụng chính như sau:
- Thanh nhiệt, giải độc cơ thể
- Giúp lợi tiểu, tiểu tiện khó khăn
- Tác dụng cầm máu (Dùng chi tử sao cháy tán bột)
- Điều trị sốt (Triệu chứng: người bồn chồn, khó ngủ, họng khát, ho)
- Điều trị bệnh vàng da
- Điều trị bệnh chảy máu cam
- Điều trị chứng tiểu tiện ra máu.
- Điều trị viêm bể thận, viêm tiết niệu
- Tăng cường vận động đường mật nếu bị viêm túi mật, sỏi mật.
Cách dùng, liều dùng Dược Liệu Chi tử
Ngày dùng 10 đến 15g dưới dạng thuốc sắc, hoặc kết hợp với các vị thuốc khác.
Một số bài thuốc có vị Dược Liệu Chi tử :
- Điều trị viêm bể thận, viêm tiết niệu, giúp lợi tiểu: Chi tử 15g, cam thảo bắc 12g, hạt đười ươi sắc với 1 lít nước uống trong ngày.
- Điều trị sốt (Triệu chứng: người bồn chồn, khó ngủ, họng khát, ho, vàng da): Chi tử 12g, Hoàng bá 10g, Phòng phong 10g, Liên kiều 15g, Xích thược 10g, Đương qui 20g, Khương hoạt 7g, Sinh Hoàng kỳ 25g, Sinh Cam thảo 10g, Sinh địa 15g sắc uống trong ngày.
- Điều trị vàng da, viêm gan: Chi tử 13g, nhân trần 20g đun với 1 lít nước, đun cạn còn 300ml chia 3 lần uống trong ngày.
- Điều trị chảy máu cam: Dùng hạt sao cháy đen tán bột, thổi vào mũi.
- Điều trị chứng ho ra máu, đi tiểu, đi cầu ra máu: Chi tử 13g, Bạch mao căn 15g, (xích thược, tri mẫu, hoàng cầm, trắc bá diệp mỗi vị 10g), cát cánh 5g, cam thảo 4g sắc nước uống trong ngày.
Lưu ý khi sử dụng
- Không dùng chi tử quá 20g/ngày
- Người hư hàn, đi cầu lỏng không dùng
- Hạt dễ hút ẩm, dễ mốc nếu để hở nên cần chú ý bảo quản